Gemiddelde leestijd: 4 minuten.

De NICU als Eerste Stress-Ervaring: Waarom je lichaam vasthoudt aan de overlevingsstand

Als je veel te vroeg geboren bent dan heb je een start gehad die bepalend kan zijn voor je latere leven.
Deze vroege start kan een diepgaand effect hebben op de ontwikkeling en de fundamentele instelling van het autonome zenuwstelsel (AZS).

Belangrijke Nuance: De ervaring van vroeggeboorte is zeer subjectief. De gevolgen die ik hier beschrijf, zijn een mogelijke uitkomst van blootstelling aan vroege chronische stress en trauma, geen vaststaand feit.
De individuele uitkomst wordt beïnvloed door vele factoren, zoals genetische aanleg en de mate van opvang en ondersteuning na de NICU-periode.

Het Autonome Zenuwstelsel (AZS) functioneert als de onbewuste controlekamer van het lichaam, ver buiten onze wil.
Het regelt niet alleen vitale functies zoals hartslag en ademhaling, maar is bovenal de beheerder van onze stress- en veiligheidsrespons. 
Dit systeem bepaalt, op basis van vroege ervaringen, of de wereld fundamenteel veilig of onveilig is.

👶 Vroeg Geboren: Onrijpheid en een Hoog Risico op Ontwikkelingstrauma

Het risico op een structureel ontregeld zenuwstelsel hangt rechtstreeks samen met de onrijpheid van de hersenen en het zenuwstelsel op het moment van de geboorte. Baby's geboren onder de 32 weken lopen het grootste risico, omdat hun systemen onvoldoende ontwikkeld zijn om de intense, invasieve en vaak pijnlijke prikkels in de NICU te verwerken.

Voor velen van ons heeft dit vroege bombardement van prikkels, licht, geluid en noodzakelijke medische handelingen – vaak zonder voldoende verdoving – geresulteerd in een ontwikkelingstrauma. Dit heeft het AZS geprogrammeerd op chronische paraatheid.
De interne norm van ‘veiligheid en rust’ is onbewust verschoven naar een staat van ‘waakzaamheid en overleven’.

Dit is de feitelijke, fysiologische verklaring voor het gevoel: Mijn zenuwstelsel staat altijd 'aan'.

Metafoor:Je zenuwstelsel is als het ware geprogrammeerd als een hele gevoelige rookmelder. Het reageert op minimale signalen alsof er direct levensgevaar dreigt, bijvoorbeeld al bij het uitblazen/uitgaan van een kaarsje.

💔 De Gemiste Basis: Co-regulatie en Geborgenheid

Om te leren reguleren en de ruststand als norm te installeren, heeft een baby een externe regulator nodig.
Dit gebeurt met name via huid-op-huidcontact ('kangoeroeën') en de fysieke en emotionele nabijheid van de ouder (co-regulatie).
De voorspelbare hartslag, de geur en de warmte van de ouder helpen de baby's onrijpe AZS te kalmeren, wat een essentieel proces is voor de ontwikkeling van interne veiligheid.

De impact van historische zorg:
Het gemis aan vroege co-regulatie is een sleutelfactor die de ervaring van vroegere generaties prematuren diep heeft beïnvloed.
In jaren van 40, 50, 60 tot nog langer geleden dacht men dat fysiek contact met de baby schadelijk was; artsen adviseerden om de baby niet aan te raken uit angst voor infecties en kwetsbaarheid. Dit betekende jarenlang, vaak een ononderbroken 'isolatie' in de couveuse.
Pas jaren later (sowieso sinds de jaren 90, toen ik geboren werd) werd het belang van de Kangoeroe Methode pas echt erkend, waardoor contact werd toegestaan. Het fundamentele gebrek aan ononderbroken, rustgevend contact in de kritieke vroege fase zorgde er bij veel oudere prematuren voor dat de basisinstructies voor interne rust en veiligheid onvoldoende werden ingebed.

🎢 De Hogere Stresscurve en de Overactieve Gaspedaal

Het fysiologische mechanisme van het "altijd aan staan" ligt besloten in de disbalans tussen de twee takken van het AZS: de Sympathicus (Gaspedaal) en de Parasympathicus (Rem).

Door de vroege ontregeling is het systeem hyperreactief en overgevoelig afgesteld, en is de rem minder dominant in het snel terugbrengen van het systeem naar rust. Dit resulteert in een chronisch verhoogde basislijn van stress in het lichaam.

Dagelijks Voorbeeld (Waakzaamheid - Hypervigilantie): Je zit in een café met een vriend(in), maar je bent je onbewust constant aan het scannen : wie loopt er langs, wat is de gezichtsuitdrukking van de ober? Je hoort het gesprek van een pratend stel achter je constant op de achtergrond mee. De auto's die buiten rijden – waarom rijden die zo hard? Je bent mentaal en fysiek paraat om te reageren, zelfs al is er objectief geen gevaar.

Dit constante scannen en paraat zijn staat bekend als hypervigilantie (overmatige waakzaamheid). Het is een onbewuste, automatische verdedigingsreflex.

Cruciale Toelichting op Waakzaamheid: Deze continue waakzaamheid gebeurt volledig buiten de bewuste wil om. De gevolgen op gedragsniveau worden vaak verkeerd geïnterpreteerd als snel afgeleid, ongeconcentreerd of desinteresse. Hierdoor kunnen de symptomen sterk lijken op kenmerken van AD(H)D of andere aandachtsstoornissen, terwijl de onderliggende oorzaak een fysiologische overlevingsstrategie is van een getraumatiseerd zenuwstelsel.

De Gevolgen Verklaard: Van Vermoeidheid tot Paniek en Verder

De overactiviteit van het autonome zenuwstelsel eist een hoge, constante tol van het lichaam. Dit manifesteert zich op verschillende slopende manieren:

1. Chronische Overbelasting en Vermoeidheid

• Verklaring (Allostatische Belasting): Het sympathische systeem staat continu in de hoogste versnelling (de 'Gaspedaal' blijft ingedrukt). Dit dwingt het lichaam om constant stresshormonen zoals cortisol en adrenaline aan te maken. Deze voortdurende inzet van overlevingsmechanismen leidt tot een staat van allostatische belasting—de fysiologische 'slijtage' aan het lichaam door chronische stress. De energie die gereserveerd zou moeten zijn voor herstel, immuunfunctie en cognitie, wordt continu weggezogen door de interne staat van paraatheid.

• Resultaat: Structurele uitputting die niet verdwijnt na slaap. De hersenen en het lichaam krijgen nooit de diepe rustfase die nodig is voor volledige regeneratie. Dit leidt tot een extreme gevoeligheid voor overprikkeling (sensorische overbelasting), omdat het filter van het zenuwstelsel al overbelast is voordat de dag begint.

2. Angst- en Paniekaanvallen

• Verklaring (Hyper-respons): Dit zijn de meest acute en dramatische uitingen van het ontregelde AZS. Door de vroege traumaprogrammering is de drempel voor de alarmbel van het zenuwstelsel extreem laag. Het systeem is zo gevoelig afgesteld dat het onschuldige triggers (een onverwacht geluid, een kritische blik, een plotselinge deadline) onmiddellijk vertaalt als levensgevaar. Dit activeert een volledige fysiologische noodrespons (extreme hartslag, ademnood, adrenaline-stoot), ook al is er objectief geen gevaar.

• Mechanisme: De acute stressrespons wordt geactiveerd in de amygdala (het angstcentrum van de hersenen), nog voordat de prefrontale cortex (het rationele denkcentrum) de kans krijgt om de situatie te beoordelen en te kalmeren. Dit verklaart waarom paniekaanvallen niet met logica te stoppen zijn: het is pure, geautomatiseerde fysiologie.

• Metafoor: De noodrem van je zenuwstelsel wordt ingedrukt terwijl je rustig in de trein zit.

3. Moeite met Verbinding en Intimiteit (Sociale Betrokkenheid)

• Verklaring (Ventrolaterale Vagus): De sociale communicatie, het vermogen tot ontspanning bij anderen en het aangaan van intieme verbindingen wordt gereguleerd door de zogenaamde Ventrale Vagus. Als het AZS permanent in de overlevingsstand staat (Sympathicus geactiveerd), wordt dit sociale systeem fysiologisch uitgeschakeld. De zenuwenergie wordt omgeleid naar vechten/vluchten.

• Resultaat: Het is fysiologisch moeilijk om je echt veilig en ontspannen te voelen bij anderen. Dit leidt vaak tot vertrouwensproblemen, de neiging om afstand te houden in relaties, of tot het gevoel dat je "erbij hoort, maar niet echt verbonden bent." De hypervigilantie is namelijk niet alleen gericht op fysiek gevaar, maar ook op de dreiging van afwijzing of oordeel.
  
  

Erkenning en Kaders voor Begrip: De Weg naar Regulatie

Het inzicht dat dit mechanisme in wezen een overlevingsstrategie is en geen gebrek aan veerkracht, opent de deur naar herstel en verandering.

• De Herprogrammering van de Overlevingsstand: Het erkennen dat dit gedrag voortkomt uit een vroege noodzaak, is de eerste stap. De oplossing ligt in het hertrainen van het zenuwstelsel om veiligheid niet alleen mentaal te begrijpen, maar ook fysiek te voelen en vast te houden. Dit betekent het creëren van nieuwe, veilige neurale paden.

• Het Kader voor Inzicht: De Polyvagaal Theorie

  • Deze theorie, ontwikkeld door Dr. Stephen Porges, is cruciaal voor het begrijpen van de premature ervaring. Het richt zich op de werking van de tiende hersenzenuw, de nervus vagus.

  • De theorie breidt het klassieke "vechten of vluchten" (fight or flight) model uit en leert ons dat het AZS drie primaire overlevingspaden heeft:

    1. Ventrale Vagus (Rem/Verbinding): Zorgt voor veilige sociale verbinding en rust.

    2. Sympathicus (Gas/Actie): Zorgt voor de noodzakelijke vecht- of vlucht-respons (fight/flight).

    3. Dorsale Vagus (Shutdown): Zorgt voor dissociatie en 'shutdown' bij extreem gevaar.

  • Dit kader biedt concrete handvatten: we kunnen de ventrale vagus actief versterken en activeren, en zo de 'rem' op het gaspedaal verbeteren, door middel van gerichte ademhaling, zachte beweging en het opzoeken van co-regulerende, veilige verbindingen.

Een Kwestie van Fysiologie, Geen Wilskracht

Dit artikel is een erkenning: jouw strijd met chronische stress is geen bewijs van falen, maar het logische resultaat van een vroege (onveilige) start.

De neiging van de maatschappij en soms zelfs de zorgverlening om deze diepgewortelde fysiologische responsen te labelen als psychische problemen (zoals o.a. ADHD of angststoornis) miskent de fundamentele oorzaak.

Als Vroeggeborenen moeten we erkennen dat ons AZS door dit vroege risico een andere handleiding heeft.
Het is geen gebrek aan wilskracht, het is een overlevingsstrategie die om diepgaande erkenning en begrip vraagt.